Als volwassene vergeet je vaak hoe het is om kind te zijn. Ik in ieder geval wel. En als je als ouder met verlies en rouw te maken krijgt, is het lastig om in te schatten wat je wel of niet tegen je kind vertelt, hoe je je kind hierin betrekt.

Ik was elf jaar oud. De vader van mijn vriendinnetje had een hersentumor. Dat was mij verteld, maar ik zag niks raars aan hem. Toen hij overleed, wist ik eigenlijk niet wat er van mij verwacht werd. Ik ben niet naar de uitvaart geweest. Maar ook daarna wist ik niet hoe ik met mijn vriendinnetje moest omgaan. Ik vond het ongemakkelijk en ben weggebleven. Daar ben ik mij altijd schuldig over blijven voelen.

Als ritueelbegeleider bij afscheid kom ik volwassenen tegen die bepaalde niet-ondersteunende opvattingen hebben over hoe om te gaan met kinderen en verlies.

Ouders die hun kind de pijn willen besparen.
Ouders die bang zijn dat hun kind een trauma oploopt als ze een overledene zien.
Ouders die vinden dat kinderen niet zo lang stil kunnen zitten en de rust voor andere mensen bij de uitvaart zouden kunnen verstoren.

Rouw is het proces tussen lijden aan een verlies en opnieuw vormgeven aan je leven zonder die onmisbare persoon. Het is van belang om te weten dat kinderen ook rouwen, al doen ze dat anders dan volwassenen.

Onze cultuur heeft de neiging om verdriet dood te zwijgen en te ontlopen in plaats van te ondersteunen. De meeste kinderen zijn echter zo gevoelig, die hebben voelsprieten om de emoties van ouders op te pikken. Ze voelen dat er iets gaande is.

Hoe graag je het ook zou willen, je kunt kinderen niet weghouden van verdriet. Dat zou betekenen dat je ze weghoudt van het leven zelf. Het enige wat je kunt doen, is hen helpen om te gaan met verliessituaties.

Zeker als iemand in de directe omgeving van een kind overlijdt, verandert er veel in het leven van het kind.

Bijvoorbeeld:
Een kind waarvan één van de ouders overlijdt, verliest een stuk van de vaste, veilige omgeving, met ook alle praktische zaken die daar bij horen. Een kind kan zich afvragen ‘Wie brengt mij naar bed? Wie brengt mij nu naar het voetballen? Daarnaast is de overblijvende ouder zelf in rouw en zal wellicht minder aandacht hebben voor de behoeften van het kind. De omgeving richt zich vooral op de overblijvende ouder. Het kind krijgt misschien zelfs te horen dat het maar goed voor zijn zusjes moet zorgen en wordt daarmee in een niet-passende rol gedrukt.

Bij kinderen kan het langer duren voordat ze gaan rouwen, vaak pas als ze het gevoel hebben dat de omgeving weer normaal en veilig is. Het verlies kan allerlei emoties bij hen oproepen, welke leeftijd ze ook hebben. Maar ze gaan daar anders mee om dan volwassenen. Kinderen hebben nog niet zo veel levenservaring, en hebben dus nog niet zoveel kunnen ‘oefenen’ in het omgaan met tegenslagen. Voor hen is het extra moeilijk om hun weg erin te vinden.

In het algemeen is het belangrijk om kinderen een fundamentele boodschap mee te geven, namelijk dat het normaal is dat ze iemand missen, dat het normaal is dat ze verdriet hebben. Volwassenen moeten kinderen het vertrouwen geven dat tranen worden gedroogd, niet voor altijd, maar steeds weer…

Wat kun je doen om kinderen te begeleiden bij verlies?

1. Geef kinderen de informatie waar ze recht op hebben. Hou ze niet voor de gek, maak dingen niet mooier dan dat ze zijn en vertel zo eerlijk en concreet mogelijk wat er gebeurd is.
   • Zeg niet ‘oma slaapt’, anders durft een kind misschien niet meer te gaan slapen. Wees duidelijk: vertel dat oma niet meer praat, niet meer eet, geen adem meer haalt, haar ogen niet meer opendoet en koud aanvoelt.
   • Kinderen hebben bij ‘kist’ vaak een heel ander beeld voor ogen. Je kunt vertellen dat de overledene in een soort doos ligt die net zo groot is als zijn of haar bed.
   • Stel dingen niet mooier voor dan ze zijn; ook akelige dingen niet. Als je iets verdoezelt of verzwijgt, zullen kinderen dat feilloos aanvoelen. Als ze het niet al op het schoolplein of via facebook vernemen. Dat kan hun onzeker of zelfs angstig maken.
2. Steun kinderen in hun eigen manier om het verdriet te verwerken. Deze manier is soms heel anders dan die van volwassenen. Kinderen spelen, tekenen, knutselen, fantaseren. Respecteer hun eigen manier. Een kind kan zich bijvoorbeeld ‘raar’ uiten: ‘Mijn opa is lekker dood.’
3. Betrek kinderen zoveel mogelijk. Afscheid nemen helpt kinderen om te bevatten dat die ene persoon nooit meer terugkomt, een essentiële voorwaarde voor hun verwerkingsproces. Daar zal ik mijn volgende blog nog meer tips over geven.
4. Stimuleer maar dwing nooit. Er zijn allerlei manieren om een kind te betrekken. Niet alleen grote, maar ook kleine dingen kunnen voor hen van groot belang zijn. Het gaat er om dat je aansluit bij hun behoeften en hun grenzen niet overschrijdt.
   Nodig bijvoorbeeld uit om samen bij de overledene te gaan kijken, om nog wat te zeggen, misschien aan te raken, te kijken of gewoon dichtbij te zijn. Vertel dat ze de overledene best mogen aanraken, doe dat eventueel voor door zelf de hand aan te raken.

Als je je kind op een goede manier kunt begeleiden bij verlies, is dat een ervaring waar hij of zij de rest van het leven iets aan heeft.

Ik hoop dat ik je zo een waardevol eerste handvat heb gegeven over hoe je jouw kind kunt begeleiden bij verlies. Mijn volgende blog zal ik nog meer praktische tips geven hoe je je kind kunt betrekken bij afscheid.

Iris

Literatuurbronnen:

• Ze zeggen dat het over gaat, Johan Maes en Evamaria Jansen
• Kinderen helpen bij verlies, Uitgeverij Zorgna
• Kinderen helpen bij verlies, Manu Keurse
• Helpen bij verlies en verdriet, Manu Keirse

PS: Zijn wij al verbonden op Facebook? Daar deel ik regelmatig ideeën en foto’s.

PS: Wil jij mij laten weten wat je aan bovenstaand artikel heb gehad? Deel het in het onderstaande berichtenveld.