Afgelopen maandag 6 januari stond in De Limburger het artikel ‘Digitalisering van de dood en AI schrijft de grafredes’. Journalist Kyra Volkers benaderde mij voor een interview. Ze vroeg mij hoe ik vanuit mijn vak als ritueelbegeleider denk over een app waarin nabestaanden anekdotes en foto’s kunnen uploaden, waarmee AI dan een speech schrijft.

Ik ben blij dat ik een tegengeluid mocht geven en daarmee mocht bijdragen aan de nuancering van het artikel.

Dat inspireerde mij vervolgens om een stukje te schrijven en mijn visie verder toe te lichten.

𝐎𝐧𝐝𝐞𝐫𝐥𝐢𝐠𝐠𝐞𝐧𝐝𝐞 𝐛𝐞𝐡𝐨𝐞𝐟𝐭𝐞

Laten we beginnen met de vraag: waarom wil je een speech houden als nabestaande? Welke behoefte ligt daaraan ten grondslag? Is het een uiting van dankbaarheid, het concreet maken van herinneringen, een erkenning van hoe het was, een uiting van de emoties die je als nabestaande ervaart, of misschien heeft het te maken met het helen of loslaten van oude pijn? Ook is het belangrijk om stil te staan bij het perspectief dat je kiest. Spreek je vanuit jouw persoonlijke perspectief? Of vanuit een relatiegroep, bijvoorbeeld alle kleinkinderen of de vriendengroep?

𝐖𝐚𝐭 𝐯𝐨𝐨𝐫 𝐬𝐨𝐨𝐫𝐭 𝐬𝐩𝐞𝐞𝐜𝐡?

Ook is het goed om te beseffen dat één speech nog geen complete afscheidsdienst is, maar een onderdeel ervan. Dus wat voor soort speech is je doel? Het welkomstwoord, waarin je de overledene op een kenmerkende manier schetst? Een levensverhaal? Persoonlijke anekdotes? Een herinnering van lang geleden of juist een recente gebeurtenis in de laatste levensfase? Een overweging? Als ik nabestaanden begeleid met het samenstellen van een afscheidsdienst, kijk ik zorgvuldig waar ieder onderdeel het beste tot zijn recht komt. Na een overweging gericht op de toekomst gaan we niet meer terugblikken op het verleden. Ook geef ik ze de tip mee, om hun eigen speech vooral vanuit hun eigen perspectief te schrijven. Wat wil jij nog graag vertellen over of aan de overledene? En laat mij het grotere kader daaromheen vertellen.

Enkele andere richtlijnen die ik meegeef, is dat de tekst die je schrijft bedoeld is om voor te dragen. Een maximale lengte of maximum aantal woorden helpt om het kort en krachtig te houden. Ook is het belangrijk om niet alleen maar feiten te benoemen (geboorte, school, werk, huwelijk etc) of alleen maar de emoties die je nu ervaart, maar je verhaal tot leven te brengen met beeldend taalgebruik. En zijn er dan beperkingen? Mag je ook de negatieve kanten van iemand belichten? Ik vind van wel, mits het op een respectvolle manier gebeurd. Een uitvaart is geen afrekening: ‘zo, nu ga ik iedereen eens fijn de waarheid over hem of haar vertellen’. Dat is zeker niet de bedoeling. Maar als je vanuit compassie en een groter perspectief deze schaduwkanten aan het licht brengt, kan dat helpen om tot heling te komen.

𝐃𝐞 𝐡𝐞𝐥𝐞𝐧𝐝𝐞 𝐤𝐫𝐚𝐜𝐡𝐭 𝐯𝐚𝐧 𝐳𝐞𝐥𝐟 𝐝𝐨𝐞𝐧

Nu terug naar AI. Natuurlijk zal AI vast een oplossing zijn voor sommige nabestaanden, maar je moet AI ook op een goede manier voeden. Mijn verwachting is dat het een tekst vol clichés oplevert, als een soort instagram-filter over iemands levensverhaal. Daarnaast is het zelf schrijven van een tekst voor jouw dierbare toch ook iets dat enorm veel voldoening kan geven. Om zelf actief uiting te geven aan wat er in je leeft aan gedachten en emoties, en om zelf betekenis te geven aan hoe je verder gaat. Dat zijn toch essentiële stappen in de rouwarbeid.

𝐃𝐞 𝐦𝐞𝐞𝐫𝐰𝐚𝐚𝐫𝐝𝐞 𝐯𝐚𝐧 𝐥𝐮𝐢𝐬𝐭𝐞𝐫𝐞𝐧 𝐞𝐧 𝐯𝐫𝐚𝐠𝐞𝐧

Als ik in gesprek ben met nabestaanden, heb ik geen standaard vragen die ik stel. Nee, het is juist meebewegen met het spanningsveld van luisteren en vragen. Communicatie speelt zich ook af tussen de regels door, in de stiltes, in wat ik zie gebeuren in non-verbale reacties. Dat geeft de mogelijkheid om door te vragen, juist op de lastige dingen. Dat kan emoties oproepen, maar wat is daar mis mee? Daarin zit juist vaak de magie, die een nieuw inzicht oplevert. Ik denk niet dat AI in staat is om die diepere laag aan te raken en daar een verrassend perspectief op te werpen.

Maar, zul je je wellicht afvragen, gebruik ik zelf wel eens AI in mijn werk? Ja, is mijn eerlijke antwoord. Net als ik ook Google, Wikipedia of boeken uit mijn kast erbij pak als ik meer over een onderwerp wil weten of om inspiratie te zoeken. Maar juist omdat dit mijn vak is, geeft het schrijven mij plezier en voldoening. Het blijft maatwerk. Ik kan echt blij worden van creatieve vondsten en ongewone associaties. Hopelijk is mijn (en jouw) eigen stem uniek en onvervangbaar.

————

Iris van Noorden, ritueelbegeleider en ceremoniemaker

Regio: Zuid- en Midden-Limburg

Ik maak samen met jou/ jullie een hartverwarmende ceremonie bij de verdrietigste momenten in je leven.

Wil je weten wat ik voor jou/jullie kan betekenen? Stuur een berichtje of neem persoonlijk contact met mij op.

Schrijver van:

• Vakboek ‘Rituelen beleven – Een praktisch handboek voor het betekenisvol markeren van levensmomenten’
• Kaartenset ‘Nu ik er nog ben’ – Gespreksvragen & fotokaarten
• Werkboek ‘Nu ik er nog ben’ – Kleine en grote levensvragen voor je eigen afscheid